O dönemde insanlar ekonomik güçlerini, ekonomik sıkıntılar yaşadıkları için hayat pahalılığı ellerindeki paralar enflasyonla eridiği için almak istedikleri ev, araba rakamları çok büyüdüğü için ellerindeki küçük paralarla bir şey olamayacağı umutsuzluğuna kapıldılar. Bu ekonomik koşullarda gerçekten anlaşılabilir ve haklı bir durum. Fakat burada başka bir risk oluşmaya başladı.

İnsanların böyle umutlu olduğu durumlarda dünyanın her yerinde ilk Amerika’da çıkmış ponzi yapılanması dediğimiz bizde piramit yapılanması veya saadet zincirleri dedikleri zincirler oluşmaya başlar. Bunlar nedir? Küçük paralarıyla normalde olmayacak getiriler vaad edilir, insanlar bu getiriler karşılığında da bir para verilir ve bu beklentiyle bu zincirlere katılırlar.

Buradaki amaç nedir? Kısa vadede normalde olmayan bir getiriye ulaşmak. Ama tabi bu sürdürebilir bir şey değildir ve genelde paralar ilk giren parasını bir sonraki gelenden, bir sonraki gelen bir sonraki gelenden alır. Ve bu bazen aylarca bazen yıllarca sürebilir.

Dünyanın en büyük ponzilerinden biri 2010 yıllarındaydı yanılmıyorsam... Amerika’da 40 yıllık Amerikan’ın en değerli en bilinen en güçlü şirketlerinden birinin sahibi Bernard Madoff (anladığım kadarıyla) eski Amerikan NASDAQ borsasının kurucularından Madoff’un şirket tarafından yapılmış 40 yıl boyunca dünyanın en zengin insanlarına özellikle Yahudi lobisine, kendisi de Yahudi olduğu için, o bölgedeki Amerika’daki Yahudilere ve ünlü Yahudi ve sanatçılara kadar bir sürü para sahibine bu saadet zinciriyle 64 milyar lira dolandırıcılık yapmış.

En sonda da hapiste ölmüş bir adam Bernard Madoff. Dolayısıyla bu tip saadet zincirleri dünyanın her yerinde oluyor. İlk Amerika’da çıkmıştır. Daha sonra diğer ülkelere yayılmıştır. En son en büyüğü yine Amerika’da olmuştur. Bu bizim Türkiye’de de çeşitli şekillerde oluyor.

Son olarak bu futbolcularla olan bir fonla ilgili ben buna Fatih Terim fonu demeyi uygun görmüyorum, futbolcular fonu diyelim. Ondan sonra futbolcuların katıldığı söylenen bu fon ve bunun dışında başka bir sürü bu tip şirketler oluyor. Yani Amerika’da her yıl böyle 100 tane saadet zinciri oluyormuş.

Bu Amerika’da 100 tane oluyorsa Türkiye’de daha bir fazla oluyordur. Bu bizim bilmediğimiz de bir sürü vardır. Ben de bazen şahit oluyorum. Yani özellikle sosyal medyada Youtube’da farklı farklı yapay zeka algoritmaları kullanarak büyük şirketlerin çok kısa vadede inanılmaz karlar verdiği vs reklamlar geliyor.

50 bin liraya aylık 5 bin lira, 10 bin lira olarak bir yılda paranı ikiye katladığın üçe katladığın beşe katladığın böyle enteresan vaatler veren şirketler veya reklamlar oluyor.

İnsanlar da maalesef parası olmadığı için bunlara teveccüh gösteriyor. Ama bunu unutmamak lazım bedava peynir fare kapanında olur.

Bu tip zincirleri en sonunda patlar. Çoğu insanlar zaten çok ilginç bir şekilde bunların zaten patlayacağını bilerek giriyor. Bazıları girdiğinde ‘Neden girdiniz’ diye sorduğumda “2-3 yıl sonra patlar. İşte ben de o sırada paramı katlarım” diyenler oluyor. Yani saadet zincirlerine genelde bilip de girenler de var.

Ama aslında bu da çok doğru değil sonuçta bu başladığında buna girdiğinizde sizden sonra birilerinin canı yanacak demektir. Bazen de bu saadet zincirleri düşündüklerinden erken patlıyor ve istedikleri parayı alamıyorlar.

Saadet zincirinin saadet zinciri olduğunu nasıl anlarsınız?

Normalin çok üzerinde bir getiri garanti ediliyorsa bu onun saadet zinciri olduğunu gösterir. Normalin üzerinde bir getiri olasılığı anlatılırsa ve siz bunun riskine kar zarar kardeştir diye giriyorsanız bu olabilir. Bu olasıdır. Biri diyorsa ki bin liranız 3 ay içinde 100 bin de olabilir, ama sıfır da olabilir. Bu piyango biletidir veya riskli bir yatırımdır. Bunu bilirsiniz ve buna bilerek girersiniz.

Bu saadet zincirleri size 10 bin liranızı 3 ay sonra 30 bin, 20 bin gibi getiriler sunabiliyor. Bu bazen yurt dışında bir ev oluyor. Geçen öyle bir şey çıktı. Yurt dışında ev alıyorsunuz diyorlar normalde bir evin getirisi 15 20 yıldır. Bu ev 8-9 yılda amorti edecek diyorlar. Siz de onu alıyorsunuz ama bir yıl 2 yıl sonra bu kiraları alamıyorsunuz.

Bazen bir arsa oluyor bu arsadan aylık şu kadar kira gelecek diyorlar. Üzerine şu fabrikayı kuracağız sizi de ortak edeceğiz diyorlar. Bazen işte bu bir tavuk tesisi çiftlik tesisi oluyor. Bazen bir döviz işlemlerinden al-sat yapacağım diyorlar.

Bazen bir Bitcoin al, satacağım bu parayı getireceğim diyorlar, ama gün sonunda getirileri farklı olsa çok kısa zamanda inanılmaz getiri ve garanti getirir. Dolayısıyla garanti getiri olan bir yerde bu kadar büyük getiri olmaz. Her zaman aklınıza o gelsin.

Bu kadar büyük garanti getiri varsa niye Türkiye’nin en büyük holdingleri bankaları bize yıllık yüz 40’la 50 ile faizle para veriyor. Enayiler mi bu adama giderler. Bankalar güvenip girmiyor bu işe ben nasıl gireceğim dememiz lazım.

Ama maalesef işte insanların da ekonomik durumları kötü olduğundan psikolojileri bozuk olduğundan bir umut on bin lira param olursa olur olmazsa çöpe gider riskine girebiliyorlar. Ve bunda da çok büyük para kayıpları olabiliyor. Ekonomik durumların kötü olduğu zamanlarda böyle saadet zincirleri artar çok dikkat edin.