"Akıl süzgeci" ifadesi, bir bilginin, düşüncenin veya mantık ve sağduyu süzgecinden geçirilerek değerlendirilmesini ifade eder. Yani, bir bilgiye körü körüne inanmak yerine, onu akıl ve mantık süzgecinden geçirmek, doğruluğunu ve mantıklı olduğunu sorgulamak anlamına gelir. Bu şekilde daha bilinçli ve rasyonel kararlar alırız. Peki, kişilerin akıl süzgeci nasıl aktive olur? Her daim bu süzgece ihtiyacımız varken, bilinçli olarak kişiler neden bunu kullanamaz? Hadi gelin önce hangi durumlarda kullanabileceğimizi ve ardından nasıl aktive edeceğimizi öğrenelim:
Bir bilgi veya haber alındığında onun doğruluğunu ve güvenilirliğini sorgulamalıyız. Önemli bir karar vermeden önce, çeşitli seçenekleri ve olası sonuçları mantıklı bir şekilde değerlendirmeliyiz. Bir görüşü değerlendirirken, mantıksal tutarlılığı ve delil sağlamlığını sorgulamalıyız. Bir yatırım yaparken veya büyük bir harcama yapmayı düşünürken, riskleri ve getirileri objektif bir şekilde değerlendirmeliyiz. Karşılaştığımız bir sorunu çözmeye çalışırken, çözüm yollarını mantık süzgecinden geçirerek en uygun olanını seçmeliyiz. Öğrenilen bilgileri eleştirel bir şekilde değerlendirerek anlaşılırlığını arttırmalıyız. Bu durumlar, insanların daha bilinçli, mantıklı ve sağduyulu kararlar almalarına yardımcı olur.
Akıl süzgecini aktive etmek içinse ilk adım, konu hakkında olabildiğince fazla ve çeşitli kaynaklardan bilgi toplamaktır. Bulduğumuz bilgileri sorgulayıcı bir şekilde değerlendirerek kaynağın güvenilirliğini, bilgilerin doğruluğunu ve mantıksal tutarlılığını sorgulamış oluruz. Ayrıca toplanılan bilgileri karşılaştırarak çelişkili bilgileri belirleriz ve bunları çözmeye çalışırız. Karar verme aşamasında ise duyguları kontrol edebilirsek, objektif oluruz. Kişisel önyargıların farkında olup, kararlarımızı etkilemediğinden emin olarak; gerekirse konu ile alakalı bir uzmana ya da güvendiğimiz kişilerle fikir alışverişinde bulunmalıyız. Böylece farklı bakış açılarını da değerlendirmiş oluruz. Son olarak elde edilen bilgileri bir araya getirerek, en mantıklı ve bilinçli sonuca çoktan varmışızdır.
Şimdi, akıl süzgecini Bilge ve Üç Filtre Hikayesinde değerlendirelim:
Bir zamanlar, küçük bir köyde yaşayan Bilge Ahmet adında bir adam vardı. Ahmet, her zaman sakin, akıllı ve adil kararlarıyla tanınırdı. Bir gün, genç ve meraklı Hasan, Bilge Ahmet'in evine koşarak geldi.
"Bilge Ahmet! Bilge Ahmet! Sana komşumuz Mehmet hakkında ne duyduğumu anlatmalıyım," dedi Hasan heyecanla.
Ahmet, sakince gülümsedi ve Hasan’a şöyle dedi: "Dur biraz Hasan, acele etme. Bana söylemek istediğin şeyin doğru ve faydalı olup olmadığını kontrol etmek için üç filtre testi yapmalıyız."
Hasan şaşkın bir şekilde, "Üç filtre testi mi? O da ne?" diye sordu.
"İlk filtre, *Gerçeklik* filtresidir," dedi Ahmet. "Bana söylemek istediğin şeyin doğru olduğundan emin misin?"
Hasan durakladı ve başını salladı. "Hayır, aslında sadece duyduğum bir şey."
"Tamam," dedi Ahmet. "O zaman ikinci filtreye geçelim: *İyilik* filtresi. Bana anlatmak istediğin şey, Mehmet hakkında iyi bir şey mi?"
Hasan tekrar başını salladı. "Hayır, aslında kötü bir şey."
Ahmet derin bir nefes aldı ve devam etti: "Peki, o zaman üçüncü filtreye geçelim: *Fayda* filtresi. Bana söylemek istediğin şey, benim veya köyümüz için faydalı mı?"
Hasan yine tereddüt etti. "Hayır, aslında sadece dedikodu."
Ahmet, Hasan’a sevgiyle baktı. "Eğer bana söylemek istediğin şey ne doğru ne iyi ne de faydalıysa, neden söylemek istiyorsun?"
Hasan utandı ve başını öne eğdi. "Haklısın Bilge Ahmet, bunu söylememem gerektiğini şimdi anladım."
Bilge Ahmet gülümsedi ve Hasan'ın omzuna hafifçe dokundu. "Unutma Hasan, akıl süzgecini kullanmak hem kendi hayatımızı hem de başkalarının hayatını daha huzurlu ve anlamlı kılar."
O günden sonra, Hasan her duyduğu şeyi sorgulamak için Bilge Ahmet’in üç filtre testini kullanmaya başladı. Bu sayede daha bilinçli ve sağduyulu bir insan oldu.
Bu hikaye akıl süzgecini kullanmanın ve bilgileri eleştirel bir şekilde değerlendirmenin önemini vurgular.
